پرداخت مالیات و محاسبه آن یکی از مهم‌ترین و در عین حال پیچیده‌ترین مواردی است که بیشتر افراد در جامعه با آن سروکار دارند. مبحثی که نه تنها شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی بلکه تمامی اشخاص نیز ملزم به پرداخت آن هستند. با این توصیف شناخت قوانین مالیاتی، انواع آن، مودیان، نحوه محاسبه و پرداخت اشخاص و شرکت‌ها اهمیت زیادی خواهد داشت. در این مقاله ضمن توضیح این مفاهیم، راهنمای کاملی از آموزش مباحث مالیاتی را به‌صورت کاربردی و به زبان ساده در اختیار شما قرار خواهیم داد.
مالیات چیست؟
در تعریف مالیات به زبان ساده باید گفت، مالیات بخشی از درآمد دولت است که از طریق سود حاصل از بنگاه‌های اقتصادی و دارایی اشخاص وصول می‌شود. دولت نیز درآمد حاصل شده را صرف ابزارهای و امکانات موجود در یک جامعه می‌کند.
هدف از وضع مالیات در یک کشور، تامین بخشی از هزینه در خصوص امکاناتی است که دولت در اختیار مردم قرار می‌دهد. از جمله این امکانات می‌توان به خدمات درمانی، رفاهی، شهرسازی و جاده‌سازی، خدمات عمومی و تامین اجتماعی و سایر پروژه‌های دولت دانست.
میزان مالیات پرداختی نیز توسط قانون و دولت مشخص می‌شود که به نرخ مالیاتی معروف است. این نرخ مبلغ ثابتی ندارد و بر اساس جزئیات و جداولی تعیین می‌شود که به‌صورت عمومی این نرخ بنگاه‌های پرسودتر نسبت به کسب‌وکارهای کوچک بیشتر خواهد بود.
معرفی انواع مالیات در ایران
مالیات بر اساس قانون شامل دو بخش کلی است یعنی مالیاتهای مستقیم و مالیاتهای غیرمستقیم است که هر یک از آن‌ها دارای زیر مجموعه‌هایی هستند.
مالیات مستقیم چیست؟
این بخش شامل مالیات‌هایی است که به‌صورت مستقیم و بدون هیچ‌گونه واسطه‌ای بر اساسی مقررات مالیاتی از دارایی یا درآمد افراد وصول می‌شوند که شامل موارد زیر است:
مالیات بر درآمد
درآمد را می‌توان شامل موارد مختلف دانست که در یک دسته‌بندی کلی به صورت زیر خواهد بود:
مشاغل: مشاغلی مانند پزشکی باید درصدی از درآمد خود را به‌صورت خود اظهاری به سازمان امور مالیاتی پرداخت کنند.
درآمد اشخاص حقوقی: شرکت‌ها و موسسات نیز باید درصد از درآمدهای خود را به‌عنوان مالیات پرداخت کنند.
درآمد املاک: درصدی است که از اجاره املاک توسط مالک پرداخت می‌شود.
درآمد حقوق: درصدی که بر اساس حقوق و دستمزد طبق قرارداد به کارگر/ کارگر پرداخت می‌شود و کارفرما ملزم به پرداخت آن است.
درآمد کشاورزی: مواردی مانند دامپروری، دامداری، پرورش ماهی، پرورش زنبورعسل، صیادی، ماهیگیری در دسته کشاورزی قرار میگیرند که در ایران معاف از مالیات هستند.
درآمد اتفاقی: اموالی مثل جایزه، هدیه و غیره نیز از جمله درآمدهای اتفاقی و مشمول مالیاتهای مستقیم هستند.
جمع درآمد ناشی از منابع مختلف درآمدی: هر گونه درآمدهایی که در این دسته‌بندی نباشد نیز از جمله مواردی است که اشخاص باید درصد آن را محاسبه و پرداخت کنند.
مالیات بر دارایی
دارایی‌های اشخاص حقیقی و حقوقی در قالب اشیا، اموال و املاک نیز از جمله مواردی است که مشمول مالیات بر دارایی می‌شود. بر این اساس می‌توان این بخش را شامل موارد زیر دانست:
ارث: اموالی که به اشخاص تحت عنوان ارث منتقل می‌شود، از جمله مواردی است که بر اساس قوانین و مقررات باید درصد مشخصی از آن‌ها محاسبه و به‌عنوان مالیات بر ارث پرداخت شود.
حق تمبر: اسناد و مدارکی که بر روی آن‌ها تمبر الصاق می‌شود مانند دسته چک یا پروانه کسب نیز از جمله مواردی هستند که مالیات به آن‌ها تعلق می‌گیرد.
مالیات غیر مستقیم چیست؟
نوع دیگری از مالیات که در قوانین و مقررات معرفی شده است، به عنوان مالیات غیر مستقیم شناخته می‌شود. بخشی از این نوع یعنی مالیات بر مصرف را بر خلاف دسته اول همه افراد جامعه پرداخت می‌کنند. انواع مالیاتهای غیر مستقیم عبارت‌اند از:
مالیات بر حقوق و عوارض
مهم‌ترین بخش از مالیاتهای غیر مستقیم که با عنوان مالیات بر صادرات و واردات نیز شناخته می‌شوند، بخش زیادی از هزینه‌های دولت را تامین می‌کنند.
این نوع همان چیزی است که ما تحت عنوان حقوق و عوارض گمرکی آن را می‌شناسیم و نحوه وضع قوانین مربوط به آن به شرایط کلان اقتصادی وابسته است و بیشتر از اینکه جنبه تامین درآمد برای دولت داشته باشد برای حمایت از تولیدات داخلی وضع می‌شود.
مالیات بر مصرف
به‌عنوان بخشی از جامعه، روزانه همه ما با خرید هر یک از اقلام ساده، در حال پرداخت مالیات هستیم. موردی که شاید خیلی متوجه آن نیز نباشیم. در واقع با خرید هر کالا شما مبلغی از قیمت تعیین شده آن را به‌عنوان مالیات می‌پردازید.
این نوع مالیات‌ها عموما بر روی کالاهایی وضع می‌شوند که به‌صورت بسته‌بندی و کارخانه‌ای توزیع می‌شوند. با این توصیف افرادی که کالاهای بیشتری مصرف می‌کنند، درصد بیشتری را نیز پرداخت خواهند کرد.
نحوه وضع آن نیز به این صورت است که تولیدکنندگان و فروشندگان ملزم به پرداخت مبلغ مشخصی به سازمان دارایی هستند که درصد تعیین شده‌ای را به همین منظور روی قیمت تمام شده به‌عنوان مالیات اضافه کرده و آن را از مشتری دریافت می‌کنند.
مالیات بر ارزش افزوده
این نوع، بر خلاف دسته قبلی از کالا و خدمات مختلف دریافت می‌شود که همراه با قیمت نهایی باید توسط خریدار پرداخت شود. مالیات بر ارزش افزوده از جمله مهم‌ترین مالیاتهای غیر مستقیم است.
چه کسانی مشمول مالیات هستند؟
اشخاص زیر به موجب قوانین و مقررات مودی مالیاتی به‌شمار می‌روند:
- تمامی مالکان (اشخاص حقیقی یا حقوقی) در رابطه با اموال یا املاک خود که دارای ملک در ایران هستند.
- اشخاص حقیقی یا حقوقی مقیم ایران که از منابع داخلی یا خارجی درآمد کسب می‌کنند.
- اشخاص حقیقی ایرانی که مقیم خارج از ایران ایران هستند و منبع کسب درآمد آن‌ها در داخل ایران است.
- اشخاص غیر ایرانی (حقیقی یا حقوقی) که منبع درآمد آن‌ها در ایران است یا درآمدهایی از بابت واگذاری امتیازات و سایر حقوق خود، دادن تعلیمات و کمک‌های فنی یا واگذاری فیلم‌های سینمایی (که به عنوان بها یا حق نمایش یا هر عنوان دیگری عاید آن‌ها می‌گردد) از ایران تحصیل می‌کند.
اشخاص زیر معاف از این قوانین هستند:
- وزارتخانه‌ها و موسسات دولتی
- دستگاه‌هایی که بودجه آن‌ها به وسیله دولت تأمین می‌شود
- شهرداری‌ها
- بنیادها و نهادهای انقلاب اسلامی دارای مجوز معافیت از نهادهای حکومتی
اظهارنامه مالیاتی چیست؟
اظهارنامه برگه‌است که مودیان باید به سازمان دارایی ارائه کنند. این برگه می‌تواند به صورت خود اظهاری باشد و اینکه توسط سازمان در اختیار مؤدیان قرار گیرد. اظهارنامه هر سال باید در مهلت مشخصی ارائه شود و در حال حاضر به‌صورت الکترونیکی ثبت می‌شود.
جمع‌بندی
مالیات درصدی از درآمد یا دارایی اشخاص حقیقی و حقوقی است که در قانون به‌صورت مستقیم و غیر مستقیم پرداخت می‌شود.
درصدی که تحت عنوان مالیاتهای مستقیم شناخته می‌شود، شامل درآمدها و دارایی‌های افراد (مثل املاک و مستغلات، ارث و غیره) است.
مالیات غیرمستقیم نیز درصدی است که بر واردات و صادرات کالاها، ارزش افزوده بر کالا و خدمات و همچنین مصرف است که در هنگام خرید کالا توسط مصرف‌کننده پرداخت می‌شود.
تمامی اشخاص حقیقی و حقوقی به‌نوعی با توجه به درآمد، دارایی یا مصرف کالا و خدمات مالیات به دولت پرداخت می‌کنند.
در حال حاضر تمامی مالیات‌ها به‌صورت الکترونیکی و در سامانه اداره امور مالیاتی پرداخت می‌شود.
